Hij kan liegen dat hij vijfhonderd boeken heeft gelezen in mei, zegt de bekende BookTokker Noah de Campos Neto in zijn recente TikTok-filmpje ‘Mijn slechte leesmaand’. “Maar het waren er maar zes.” Weinig mensen zullen dit ‘een slechte leesmaand’ noemen. We lezen steeds minder – en jongeren al helemaal. Op de internationale Pisa-lijsten bungelt Nederland onderaan als het gaat om leesplezier. Ook met de leesvaardigheid van 12- tot 18-jarigen gaat het niet goed.

Maar Noah is geen doorsnee jongere. Hij doet niets liever dan lezen, en vertelt daarover op zijn account @jetweedevader. “Die naam heb ik op mijn 16e bedacht, geen idee meer waarom”, lacht hij. Toen hij in de zomervakantie van 2022 voor het eerst over boeken postte, bestond zijn TikTok-account al langer. “Ik zei in een filmpje dat ik die zomer vooral boeken zou gaan lezen, in plaats van feesten. En plaatste wat screenshots van boeken die ik had gelezen. Daar kreeg ik veel reacties op. Al snel was de post 100.000 keer bekeken. Toen NOS er daarna aandacht aan besteedde, blies het op.”

Aanstekelijk enthousiasme

Op zijn account geeft Noah boekentips, recenseert hij boeken en laat hij in zogeheten bookhauls zien welke nieuwe boeken hij heeft gekocht of gekregen. Inmiddels heeft de 21-jarige student Media & Cultuur meer dan 27.000 volgers. Regelmatig krijgt hij leuke berichtjes, waarin mensen zeggen dat zijn enthousiasme voor boeken aanstekelijk werkt. “Dat doet me goed. Ik vind het belangrijk dat jongeren hun liefde voor lezen niet kwijtraken, uit angst een ‘boekennerd’ te zijn.”

Hij probeert drie of vier keer per week iets te plaatsen. Het meeste is boekgerelateerd, maar hij post ook over andere onderwerpen. “Anders raak ik een deel van m’n publiek kwijt.” Zo spreekt hij zich uit over politieke kwesties of vertelt hij over zijn dagelijkse leven.

Aparte tafels in boekenwinkels

Noah is in Nederland een van de weinige – zo niet de enige – mannen die actief is als BookTokker. Vooral meisjes delen hun favoriete boeken met hun volgers. Boekenwinkels en uitgeverijen profiteren van de trend. Loop een willekeurige boekenwinkel binnen en je vindt er waarschijnlijk een aparte tafel met young adult-titels, van schrijvers als Colleen Hoover, Adam Silvera en Alice Oseman.

“De hashtag raakte trending tijdens de coronalockdown in 2020, toen kinderen en jongeren niet naar buiten konden en meer gingen lezen”, vertelt Jeroen Dera, universitair docent Nederlandse letterkunde aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Hij doet onderzoek naar het leesgedrag van Nederlandse jongeren, en volgt de ontwikkelingen rondom BookTok dan ook met veel interesse. “Het is mooi om te zien hoe er een subcultuur is ontstaan, waarin jongeren elkaar motiveren meer te lezen. Zonder dat ouders of leraren zich ermee bemoeien.”

Onderzoek naar BookTok

Onlangs deed de letterkundige samen met collega’s onderzoek naar het effect van BookTok op 142 leerlingen in 3 havo en vwo op een school in de Achterhoek. Zij kregen de zeven populairste filmpjes op BookTok te zien en beantwoordden daar een aantal vragen over. Zoals: In hoeverre verwacht je dat BookTok je over de streep kan trekken een boek te openen? En zou je het ook in de klas willen gebruiken?

Daaruit bleek dat BookTok op veel waardering kon rekenen bij boekenwurmen, maar ook bij de zogenaamde ‘boekentwijfelaars’. “Die leerlingen hebben geen hekel aan lezen, maar doen het toch weinig, omdat ze het bijvoorbeeld druk hebben met andere dingen. Daarnaast heb je boekenmijders, die hebben een afkeer van lezen.” Bij boekenmijders zagen de onderzoekers geen BookTok-effect. Bij boekenwurmen wel, maar zij hoeven niet overtuigd te worden om te lezen – dat deden ze toch al.

“Vooral bij boekentwijfelaars liggen dus kansen”, stelt Jeroen. “Bijna de helft van deze groep ziet BookTok wel zitten. Ze hebben alleen een extra zetje nodig.” Zo’n 40 procent van alle jongeren is boekentwijfelaar, blijkt uit het onderzoek ‘De leeswereld van jongeren en jongvolwassenen’ van Cedric Stalpers (Tilburg University).

Geuzennaam

Voor docenten in het voortgezet onderwijs – waar Jeroen zich op richt – kan BookTok dus uitkomst bieden. Maar vraag je leerlingen nu niet meteen allemaal TikTok-filmpjes te gaan maken, waarschuwt hij. “Denk niet: dit is helemaal hip, dus laat ik leerlingen de opdracht geven in plaats van het klassieke boekverslag een BookTok-filmpje te maken. Dan maak je er iets verplichts van. En je moet een subcultuur, waarin het woord ‘boeknerd’ een geuzennaam is geworden, niet kapen voor het onderwijs. Daar is ‘ie te kwetsbaar voor. De kans bestaat ook dat de boekenmijders het belachelijk maken. Zij laten zich vaak luid horen in de klas. Bovendien vereist het maken van een goed TikTok-filmpje nog best wat technische kennis.”

Inspiratie bieden

Wat je wél kunt doen? Gebruik BookTok voor de selectie van boeken, geeft Jeroen als voorbeeld. “Kijk welke titels populair zijn en maak een lijstje met tips, mits die voldoen aan de doelstellingen van het leesonderwijs. Wie weet beweegt het de boekentwijfelaars richting lezen.”

Ook kun je leerstof maken van het fenomeen, suggereert de universitair docent. “Bekijk bijvoorbeeld filmpjes waarin BookTokkers boeken recenseren en lees de reacties eronder. Welke argumenten kun je onderscheiden? En in hoeverre verschillen die met een recensie in een krant? Op deze manier komen leerlingen ook weer in aanraking met nieuwe boektitels. En je stimuleert een onderzoekende houding.”

Noah gelooft eveneens dat BookTok ingezet kan worden in de klas, vooral om inspiratie te bieden. “Je moet geen lange praatvideo’s gaan maken, al helemaal niet als oudere leraar. Maar er zijn genoeg leraren die goed met TikTok overweg kunnen. Ze mogen mijn playlists altijd gebruiken.” Daarnaast benadrukt hij hoe belangrijk het is in gesprek te gaan. Wat willen leerlingen zélf lezen?

Homoseksuele personages van kleur

Nogal wat leerlingen komen bij het vak Nederlands steeds weer bij dezelfde titels uit. Zoals  Het Gouden Ei, Oeroeg, Tirza en De Aanslag. Noah heeft helemaal niets met deze klassieke literatuurlijst. “Jongeren willen lezen over mensen in wie ze zich herkennen – en dat zijn niet altijd witte mannen.” Zo gaat Noah het liefst voor boeken met jongvolwassen homoseksuele personages van kleur, zoals hijzelf ook is. “Ik heb veel geleerd over mijn eigen seksualiteit door te lezen. Dat is toch anders dan een serie kijken, omdat je ook iemands gedachten meekrijgt.”

Net als andere BookTokkers tipt hij vooral Engelse boeken, bijvoorbeeld van zijn favoriete schrijvers Simon James Green en Nicola Yoon. Dat BookTok jongeren te veel zou stimuleren Engelse boeken te lezen, vindt hij grote onzin. “Eerst is het probleem dat jongeren niet lezen. Dan gaan ze lezen, is het nog niet goed. Tuurlijk is het belangrijk dat er ook in het Nederlands gelezen wordt, maar geef Engelse boeken daar niet de schuld van.”

Sally Rooney naast Shakespeare

Jeroen Dera benadrukt dat BookTok ook ingezet kan worden bij Engels, net als Nederlands een verplicht vak op de middelbare school. “In de media gaat het vaak over de leeslijsten bij Nederlands – en wat BookTok daarvoor kan betekenen. Maar waarom horen we nooit iets over het literatuuronderwijs bij Engels?” Zo is alles van schrijver Sally Rooney geliefd op BookTok, stelt hij. Net als The secret history van Donna Tartt, Elektra van Jennifer Saint en het werk van Stephen Fry. “Naast Shakespeare kunnen deze titels ook behandeld worden.”

Als het gaat om boeken die jongeren ter vermaak lezen, doen vooral de genres fantasy en romance het goed, ziet hij. “De populariteit van fantasy is goed te verklaren. Dat genre had al een grote online subcultuur, in de nasleep van Harry Potter en Lord of the Rings.” De hype rondom romance-boeken wordt nog eens extra versterkt door Netflix, dat bijvoorbeeld een serie heeft gemaakt van de populaire reeks Heartstopper van Alice Oseman.

PR-kans

Qua Nederlandse boeken kreeg Confettiregen van Splinter Chabot veel aandacht op BookTok. Noah tipt daarnaast Chinouk Thijssen, die young adult-thrillers schrijft. “Maar verder liggen er weinig Nederlandse boeken op de young adult-tafels van boekhandels”, zegt Jeroen. “Daar ligt nog wel een PR-kans.”

Wat de docent zelf leest? “Veel poëzie, dat is niet zo populair op BookTok”, grinnikt hij. “Al heb je daar ook subculturen in. Verzamelde gedichten van Hans Faverey is een all-time favourite.” Toen hij een jaar of 15 was, las hij vooral Harry Potter. “Ik kon niet wachten tot deel 6 en 7 uitkwamen. Harry Potter heeft me destijds echt uit mijn leesdip gehaald.”

Ook Noah heeft weleens last gehad van een leesdip. Dat was aan het eind van zijn middelbareschooltijd en mede te danken aan zijn leeslijst vol klassieke literatuur. “Toen ben ik een tijdje helemaal gestopt met lezen. Dat is nu moeilijk voor te stellen, hè?”, besluit hij lachend.

Door: Nationale Onderwijsgids / Bente Schreurs